Już dawno dokonano rewizji teorii, zgodnie z którą sztuka musi być mimetyczna. Dawno też słownikowa definicja rzeźby utraciła swoją aktualność. Zatarła się granica między tradycyjnymi dyscyplinami sztuki. W dobie rozwoju technologii artyści posługują się różnymi materiałami i środkami wyrazu artystycznego, podstawowy materiał rzeźbiarski – kamień, drewno, metal – zamienili na plastik, silikon, tkaninę, gotowe, fabryczne przedmioty jako fragmenty rzeczywistości.
U progu XX wieku, poszukiwania czystej formy w malarstwie, doprowadziły do nowej konkretności, poprzez eliminowanie przedmiotów. Kazimierz Malewicz odkrył, że Płaska powierzchnia płótna już sama w sobie jest formą . Marcel Duchamp rzucił w twarz odbiorcy, gotowy przedmiot ready-mades, bynajmniej nie dla podziwiania jego pięknego kształtu. W liście do siostry, nazywa go rzeźbą. Fontanna oraz inne gotowe przedmioty Duchampa, uwolniły postrzegany przedmiot od potocznych skojarzeń i stworzyły mu drogę nieograniczonych możliwości.
Problem przedmiotu w sztuce jest niezwykle złożony, przedmiot może być elementem zbioru, kolekcji, może być opisywany, badany, prezentowany, podziwiany jak w dawnym gabinecie osobliwości. Z wielości przedmiotów tkwiących w świecie rzeczywistym artysta wybiera ten, któremu nadaje specjalny status, dzieła wyjątkowego. Odnajduje rzeczy zapomniane, porzucone, daje im nowe życie.
Wraz z narodzinami wielu kierunków i nurtów w sztuce, zwłaszcza od lat 40-tych XX wieku, artyści przestają produkować piękne przedmioty dla kontemplacji, przyjmują postawę analityczną, krytyczną, nad estetykę dzieła przedkładają działanie lub refleksję, przyjmują postawę analityczną wobec otaczającej ich rzeczywistości.
W zastosowaniu przedmiotu, ready mades, artyści podejmują dyskurs związany z odbiorem sztuki, którego nie można oddzielić od kontekstu prezentacji dzieła i stanu ducha. Ważniejsza jest idea, myśl, koncept. W latach 60-tych nastąpił okres dematerializacji sztuki, przejścia od rzeczy do pojęć, idei. Przedmiot jeśli był, służył artyście jedynie jako środek do wyrażania koncepcji, która równie dobrze mogła być zastapiona zdjęciami, rysunkami, opisami słownymi czy instrukcjami.
Artysta nie sytuuje się poza światem, a środki jakimi się posługuje, są brane z otaczającej rzeczywistości.
Małgorzata Wawrzak
mgr Małgorzata Wawrzak
Absolwentka Wydziału Sztuk Pięknych UMK – kierunek Konserwatorstwo i Muzealnictwo. Pracuje w Zakładzie Muzealnictwa na Wydziale Sztuk Pięknych, UMK w Toruniu.
Zainteresowania badawcze:
– sztuka nowożytna Torunia
– ornament nowożytny – sztuka współczesna
Ważniejsze opracowania:
Treści ideowe przedstawień zdobiących emporę organową w ponorbertańskim kościele Św. Trójcy w Strzelnie, [w:] Teka Komisji Historii Sztuki, T. IX, Toruń 2002, s. 177-198;
Ambona z kościoła Mariackiego na tle kultury artystycznej Torunia początku XVII wieku. Próba odczytania programu artystyczno-ideowego, [w:] Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu. Materiały z konferencji T.O. Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2005, s. 295-320;
Przez oczy do duszy . Kościół pw. Św. Ignacego Loyoli w Młyńcu. Stacja misyjna kolegium jezuickiego w Toruniu, [w:] Album Amicorum. Między Wilnem a Toruniem. Księga pamiątkowa dedykowana prof. Józefowi Poklewskiemu, Toruń 2008, s. 353 – 374;
Humanistyczne i polityczne treści dekoracji organów z kościoła Mariackiego w Toruniu. Wprowadzenie do problematyki.[w:] Sztuka w kręgu władzy. Materiały z Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, poświęconej pamięci Profesora Szczęsnego Dettloffa (1878-1961) w 130 rocznicę urodzin, Toruń 13-15 listopada 2008, pod red. Elżbiety Pileckiej i Katarzyny Kluczwajd, Warszawa 2009; s. 205-217;
O manierystycznej dekoracji prospektu organowego z kościoła pw. św. Jakuba w Toruniu. Wzory graficzne i treści, [w:] Dzieje i skarby kościoła Świętojakubskiego w Toruniu, Materiały z IV Sesji Naukowej T.O. Stowarzyszenia Historyków Sztuki, cyklu Dzieje i skarby kościołów toruńskich, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2010, s. 259 – 288;
Fides ex visu. Rola obrazu w procesie przekazu wiary. Analiza wyposażenia kościoła parafialnego w Sompolnie. 2011 (w druku)
Hybrydy współczesności. Oswajanie (nie)możliwego. Kolokwium naukowo-artystyczne, Toruń 2012
Gdy spotkają się sztuka z nauką. Artluk 3/2014