Wykład z cyklu Bydgoskiej Akademii Sztuki

W dotychczasowych rozważaniach nad bydgoską architekturą koncentrowano się na budownictwie mieszkaniowym i powstawaniu układu urbanistycznego. Zainteresowanie budzi też architektura użyteczności publicznej, działalność niektórych projektantów oraz stylistyka budynków. Poza dociekaniami pozostaje temat industrializacji, która wpłynęła na formowanie się miasta w XIX w. Podjęcie badań w tym zakresie jest istotne ze względu na uchwycenie zjawisk mających odzwierciedlenie w krajobrazie urbanistyczno-architektonicznym Bydgoszczy. Odrębną, częściowo rozpoznaną kwestią są dzieje fabryk zakładanych tak na Starym Mieście jak i w Śródmieściu. Istotne jest zatem przyjrzenie się relacjom między obiektami o różnym przeznaczeniu i wpływowi inwestycji industrialnych na układ niektórych ulic oraz kwartałów zabudowy. Analiza struktury urbanistyczno-architektonicznej w oparciu o archiwalia, kartografię, ikonografię i pozostałości postindustrialnej zabudowy pokazuje jak uprzemysłowienie kreowało procesy urbanizacyjne i wpisywało się w tkankę architektoniczną Bydgoszczy. Zakłady powstawały na zapleczach kamienic, śródmiejskich parcelach, a duże lokowano daleko od centrum, ale przybliżyły w wyniku rozrastania się miasta.
Bydgoszcz lokowana w 1346 r. nad rzeką Brdą była miastem kupiecko-rzemieślniczym, a jej rozplanowanie nie zmieniło się do końca polskiego panowania. W 1772 r. trafiła pod panowanie pruskie. Sytuacja liczącej 700 mieszkańców Bydgoszczy zmieniła się diametralnie. Miasto stało się siedzibą urzędów, garnizonu, zyskało Kanał Bydgoski. Nastąpił wzrost demograficzny (1800 r. – ok. 4700 osób), rozwój budownictwa, handlu i rzemiosła prowadzący ku industrializacji. W latach 40. XIX w. Bydgoszcz włączono w plany budowy Pruskiej Kolei Wschodniej. W 1851 r. uruchomiono połączenie kolejowe z Berlinem, później z Gdańskiem i Królewcem. W 1839 r. powstała fabryka Plagemana, która zapoczątkowała rozwój bydgoskiego przemysłu narzędziowego. W 1848 r. w Młynach Królewskich uruchomiono pierwszą w Bydgoszczy maszynę parową. W 1860 r. oddano do użytku gazownię, w 1896 r. elektrownię, a w 1900 r. wodociągi. Proces uprzemysłowienia oddają liczby w 1860 r. odnotowano 25 dużych warsztatów i zakładów, w latach 90. XIX w. 147, a na początku XX w. blisko 550. Dlatego industrializacja wpływała na kształtowanie się architektonicznego krajobrazu Bydgoszczy, z przestrzeniami o rozmaitych funkcjach od przemysłowych, przez przemysłowo-mieszkalne.

Bogna Derkowska-Kostkowska, historyk sztuki, kierownik Pracowni Dziedzictwa Kulturowego Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy.
Specjalizuje się w badaniach nad historią architektury i urbanistyki Bydgoszczy XIX i 1. poł. XX wieku, a także lokalnego środowiska budowlanego, historii bydgoskiego przemysłu oraz zmian nazewnictwa ulic. W 2016 r. wydała książkę pt. Bydgoszczanin i budowniczy. O Józefie Święcickim, architekturze i Bydgoszczy 1859-1913. Ponadto jest autorką wielu monograficznych artykułów. Była członkiem eksperckiej grupy lokalnej konsultującej tworzenie szlaku bydgoskiego dziedzictwa przemysłowego (TeH2O) w ramach europejskiego projektu SHIFT-X.

wstęp wolny
06.06.2018, godz. 18.00
ul. Gdańska 20