Wykład z cyklu Bydgoskiej Akademii Sztuki
Anna Kroplewska-Gajewska. Kolekcja sztuki polskiej 2 połowy XX wieku na przykładzie toruńskiego Muzeum
10.05.2017, godz. 18.00
Kolekcja polskiej sztuki nowoczesnej w toruńskim muzeum stanowi jednolitą całość z dziełami powstałymi od końca XVIII w. do 1939 roku.
Toruńska kolekcja rozwijała się w oparciu o wiedzę i doświadczenie miejscowych historyków sztuki z uwzględnieniem polityki kulturalnej państwa, istotnie wpływającej na cele i możliwości finansowe muzealnej instytucji. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX w. kolekcja miała być zbiorem dzieł sztuki o znaczeniu ogólnopolskim, ponadregionalnym. Państwo, wówczas PRL, jako główny i jedyny mecenas oraz twórca idei gromadzenia – rozumianego jako magazynowanie dorobku kulturalnego, realizowanego niejednokrotnie mało selektywnie – dawało podstawę kolekcji. Największe zasługi w tworzeniu kolekcji sztuki 2. połowy XX w. miało dwoje twórców i opiekunów zbioru: Halina Załęska w latach 1947-1977 i Andrzej Sciepuro w latach 70., 80. i 90. ubiegłego wieku.
Jednym ze sposobów wzbogacania kolekcji były wyjazdy kuratora Haliny Załęskiej na ogólnopolskie wystawy zbiorowe, np. na Festiwal Malarstwa Współczesnego w Szczecinie czy Polskie Dzieło Plastyczne w XV-lecie PRL w Warszawie, gdzie zakupiono ponad 20 prac, m.in. takich artystów jak: Kazimierz Mikulski, Marek Oberländer, Jacek Sienicki, Wacław Taranczewski czy Jacek i Marek Żuławscy. W bibliotece muzeum toruńskiego zachowały się nawet katalogi z ołówkowymi notatkami dotyczącymi cen wybranych obrazów i rzeźb. Najwięcej zakupów dokonano na wystawach Festiwalu Malarstwa Współczesnego w Szczecinie – prawie 30 dzieł, przede wszystkim artystów środowiska gdańskiego i szczecińskiego, ale i toruńskiego, oraz nierzadko pierwsze znaczące prace takich artystów jak, Anna Güntner, Jerzy Krawczyk, czy dawno uznanych, jak Czesław Rzepiński.
Obiekty do muzealnych zbiorów pozyskiwano z wystaw, które miały miejsce w salonie BWA – Dworze Artusa i Klubie MPiK w Toruniu. Obrazy Romana Usarewicza i Jerzego Zabłockiego zakupiono w 1971 r. właśnie w Klubie MPiK. Powiększano również zasoby dzieł z wystaw Grupy Toruńskiej i innych, tzw. okręgowych czy środowiskowych, kiedy to władze miejskie i wojewódzkie przekazywały specjalny, celowy fundusz na zakupy wybranych przez muzealników prac.
Od początku lat 60. obrazy i rzeźby nabywano z myślą o uzupełnieniu Galerii Sztuki Współczesnej, eksponowanej na II piętrze Ratusza Staromiejskiego, oraz w celach dokumentacji dokonań artystycznych środowisk Polski i regionu. Dokonywano także zakupów w Galeriach Przedsiębiorstwa Państwowego „Desa” w Warszawie, Krakowie, Nowej Hucie, Sopocie i Gdyni (16 prac) oraz bezpośrednio od autorów – ponad 130 prac.
Toruńskie zbiory uzupełniano, jak wspomniałam, z myślą o eksponowaniu w Galerii Sztuki Nowoczesnej oraz w celu dokumentacji twórczości poszczególnych środowisk artystycznych Polski, a szczególnie Torunia i szeroko pojętego regionu. Z uwagi na zmiany polityczne w Europie po 1945 r., wielu Polaków, w tym także pracownicy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, osiadło nad Wisłą, wnosząc swój wkład w organizację Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. W zbiorach znajdują się prace m.in. Tymona Niesiołowskiego, Bronisława Jamontta, Jerzego Hoppena, Tadeusza Godziszewskiego i Leonarda Torwirta. Istotny jest w zbiorze zespół dzieł członków Grupy Toruńskiej, która konsolidowała malarzy, grafików i rzeźbiarzy o niejednokrotnie bardzo odmiennych tendencjach twórczych w jeden organizm.
Kolekcja polskiej sztuki współczesnej od 1945 do 2010 r. w Muzeum Okręgowym w Toruniu tworzy reprezentatywny obraz sztuki owego czasu – wszystkich tendencji stylistycznych, rozwijających się wówczas w Polsce. Pomimo w niewielkim stopniu reprezentowanych kilku środowisk (m.in. Wrocławia, Lublina), istotniejsze ośrodki sztuki w Polsce są obecne w zbiorach w sposób zadowalający.
Eksponowana w Ratuszu Staromiejskim wystawa malarstwa i rzeźby polskiej powstałej po 1945 roku obejmuje dzieła artystów, którzy tworzyli polską sztukę w 2 połowie XX wieku. Jest prezentacją głównych jej nurtów. Ekspozycję rozpoczyna obraz Rozstrzelanie (1948) Andrzeja Wróblewskiego, który stał się swego rodzaju symbolem zagłady narodu polskiego. Obrazy kolorystów – Piotra Potworowskiego i Artura Nachta-Samborskiego oraz następnego pokolenia kolorystów m.in. Tadeusza Dominika i Rajmunda Ziemskiego, którzy w bezprzedmiotowej już formie rozwiązują zagadnienia koloryzmu, łącząc go z abstrakcyjnym, pełnym liryzmu pejzażem, wskazują na inny nurt malarstwa polskiego.
Grupą artystów, którzy w sposób istotny zaważyli na jakości sztuki polskiej 2 połowy XX wieku, byli twórcy skupieni wokół powstałej w 1957 r. Grupy Krakowskiej. Należeli do niej m.in. Jonasz Stern, Maria Jarema, Tadeusz Kantor i Tadeusz Brzozowski. Łączona z pop-artem twórczość Władysława Hasiora reprezentowana jest pracą – Oczekiwanie (1974).
Strukturalizm dążący do analizy budowy świata unaocznia idee obrazami m.in.: Jonasza Sterna, Aleksandra Kobzdeja i Bronisława Kierzkowskiego. Grupa Wprost powstała w Krakowie w 1966 roku. Tworzyli ją Zbylut Grzywacz, Maciej Bieniasz, Leszek Sobocki i Jacek Waltoś. Wszyscy oni nastawieni byli na komentowanie współczesnej rzeczywistości z jednoczesnym nawiązaniem do twórczości Andrzeja Wróblewskiego. Malarstwo metafizyczne reprezentowane jest na wystawie przez obrazy Zbigniewa Makowskiego, Zdzisława Beksińskiego i Henryka Wańka.
Nurt abstrakcji geometrycznej rozwijający się w harmonii znaków i barw, wyobraźni intelektu i ograniczeń do czystej formy jest przykładem wielu sposobów postrzegania świata. Na wystawie reprezentowany jest m.in. poprzez dzieła Henryka Stażewskiego, Adama Marczyńskiego, Stefana Gierowskiego, Ryszarda Winiarskiego i Jana Berdyszaka
W nurcie zwanym nową figuracją model jawi się jako symbol pesymizmu i osamotnienia, szczególnie widoczny na obrazach Janusza Przybylskiego i Antoniego Fałata. Komiksowo – naiwny charakter ma natomiast twórczość Edwarda Dwurnika, który oddaje klimat miejskiej, społeczno-politycznej rzeczywistości. Życie miasta unaocznia fotorealizm Łukasza Korolkiewicza i Andrzeja Sadowskiego.
Nowa ekspresja rozwijająca się w Polsce od początku lat osiemdziesiątych stała się impulsem dla innego, bardziej odważnego patrzenia na sztukę i wszystko wokół niej i nas. Artyści skupieni w tzw. Gruppie – m.in. Ryszard Grzyb, Włodzimierz Pawlak i Jarosław Modzelewski tworzyli obrazy o mocnym, zdecydowanym kolorze i geście z odniesieniami do sytuacji społecznej ówczesnej Polski.
Malarstwo uzupełnia zbiór rzeźb, m.in. Sylwestra Ambroziaka, Adolfa Ryszki, Antoniego Rząsy, Aliny Szapocznikow, Olgierda Truszyńskiego i Kazimierza Zemły.
Obraz malarstwa i rzeźby polskiej w Muzeum Okręgowym w Toruniu jawi się jako godna reprezentacja tego co w sztuce polskiej było ważne, ciekawe i wyjątkowe. Prezentuje zagadnienia i postaci wnoszące do obrazu sztuki europejskiej XX wieku wartości zarówno typowo polskie jak i uniwersalne, będące sumą postrzegania świata twórców w środkowo-wschodniej Europie.
Anna Kroplewska-Gajewska
Anna Kroplewska-Gajewska – ur. 1963 r. historyk sztuki (KUL), muzealnik – kustosz zbioru polskiej sztuki nowoczesnej w Muzeum Okręgowym w Toruniu. Autorka wielu wystaw, tekstów o sztuce i katalogów. Zajmuje się środowiskiem artystycznym Torunia w XX wieku, szczególnie lat 1920-1939. Członek Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Klubu Krytyków POKAZ w Warszawie.
Wstęp wolny
10.05.2017 godz. 18.00
ul. Gdańska 20