Wykład z cyklu Bydgoskiej Akademii Sztuki
Anna Kroplewska-Gajewska. Buty w sztuce XX wieku
Buty były nierzadko potocznym symbolem przemijania czasu i pewnej oczywistej pozostałości po człowieku. To także symbol podróży – drogi życia. Tę „pieszą wędrówkę” rozpocznę od symboliki obuwia w starożytności i średniowieczu. Następnie przedstawię historię wielu interpretacji na temat kilku obrazów butów namalowanych przez Vincenta van Gogha (1853-1890) w latach 1886-1888, o których pisali m.in. Martin Heidegger, Meyer Schapiro i Jacques Derrida.
W dalszej części omówię przykłady prac artystów, dla których buty były nośnikiem indywidualnego i zbiorowego losu, np. Józefa Szajny (1922-2008), Władysława Hasiora (1928-1999) i Andrzeja Dudka-Dűrera (ur. 1953), którego „żywa rzeźba” polega m.in. na ukazywaniu siebie np. w butach, noszonych od 1969 roku. Gdziekolwiek artysta się pojawia, tam jest owa „żywa rzeźba”. Łódź Sisley’a Shafy’ego (ur. 1970) zbudowana ze znoszonych butów, odnosi się do przeprawy ludzi w poszukiwaniu lepszego życia; odnosi się do aktualnego problemu uchodźców, pokazując, jak marzenie o ucieczce łatwo zmienia się z ludzki dramat. Stos ułożonych ciasno butów, które artysta znalazł na plażach Lampeduzy, przywodzi na myśl łodzie przeciążone tłumami pasażerów. Barka staje się świadectwem przymusowej wędrówki uchodźców przez morze oraz bolesnym przypomnieniem ich nieustannej walki o przetrwanie.
Prace Dorothy Crosss (ur. 1956), to buty wykonane z wykorzystaniem krowich wymion, przywołujące obrazy wiejskiej przeszłości i kwestie pozycji społecznej oraz upłciowienia podziału pracy.
Inspiracje literaturą w swojej twórczości wykorzystującej buty odnajdujemy u Anny Kaszuby-Dębskiej zainspirowanej osobowością i twórczością pisarza i grafika – Brunona Schulza. W projekcie pt. Szpilki gromadziła buty kobiet z całego świata wraz historiami ich właścicielek. Praca Magdaleny Haras (ur. 1970) pt. Dwie odsłony pamiętnika, przedstawiająca parę butów, inspirowana jest książką Sławomira Rawicza Długi marsz (2011, w wersji angielskiej The Long Walk, 1955). But Sławomira Mrożka na kamienicy przy ul. Szerokiej w Toruniu od 2010 roku upamiętnia pobyt wybitnego polskiego dramaturga w mieście (2006). Ceramiczna rzeźba autorstwa Dariusza Przewięźlikowskiego, przedstawia nadnaturalnej wielkości oryginalny but Sławomira Mrożka z umieszczonym w nim rękopisem, opatrzonym cytatem z wydanego tego roku I tomu „Dzienników”: Ze wszystkiego można zrobić motor dziejów, nawet z dłubania w nosie. Rzeźba jest artystycznym komentarzem do wiosennej, medialnej wypowiedzi wykładowcy Wydziału Sztuk Pięknych UMK Kazimierza Rocheckiego, któremu zabrakło na toruńskiej starówce replik butów przechadzających się po niej znanych osób. Autor rzeźby planuje w najbliższych miesiącach jej ekspozycję w różnych miejscach toruńskiej starówki, a tam, gdzie but się pojawi, na zawsze pozostanie jego ślad.
Ponadto przykłady twórczości Janusza Kapusty (ur. 1951), Leszka Sobockiego (ur. 1934), streetartowca Pejaca, Claesa Oldeburga (ur. 1929) i Anny Cichoń (1982), której realistycznie namalowane baletki stają się symbolem baletu w ogóle.
Buty stają się niejednokrotnie atrybutem bogactwa, zbytku. W tej części wykładu zaprezentuję m.in. buty Alexandra McQueena (1969-2010) czy12 butów dla 12 kochanków – kolekcja Sebastiana Errazuriza stworzona dla marki Melissa.
W muzealnictwie, szczególnie w ostatnich latach można zaobserwować duże zainteresowanie znaczeniem butów w kulturze. Świadczy o tym m.in. wystawa Opera od stóp do stóp w Galerii Opera w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej (17.03-16.05.2016) oraz w Muzeum w Chełmie, gdzie w 2015 roku zaprezentowano wystawę z okazji IX Nocy Muzeów pt. Tropem buta. Od pradziejów do współczesności.
Kolekcjonowanie butów to niejednokrotnie ogromna pasja. Kolekcja rodziny Veerle rozpoczęła się w Antwerpii. Skierowano listy z prośbą o projekt butów – Shoes or no shoes….
Wiliam Habraken zebrał kolekcję niepowtarzalnych egzemplarzy najbardziej znanych na świecie projektantów obuwia. Są to unikaty projektantów takich jak André Perugii i Salvatore Ferragamo, Christian Louboutin i Manolo Blahnik. Wiliam Habraken kolekcjonował także buty różnych ludów z całego świata. Zebrał ponad 3000 par butów z ponad 155 krajów i regionów. Na uwagę zasługują także kolekcje butów sportowych.
Mam nadzieję, że zainspirowany rozdziałem z Widnokręgu Wiesława Myśliwskiego, pt. W poszukiwaniu zgubionego buta wykład, uświadomi znaczenie tego przedmiotu w naszej indywidualnej i zbiorowej świadomości.
Anna Kroplewska-Gajewska
Anna Kroplewska-Gajewska – ur. 1963 r. historyk sztuki (KUL), muzealnik – kustosz zbioru polskiej sztuki nowoczesnej w Muzeum Okręgowym w Toruniu. Autorka wielu wystaw, tekstów o sztuce i katalogów. Zajmuje się środowiskiem artystycznym Torunia w XX wieku, szczególnie lat 1920-1939. Członek Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Klubu Krytyków POKAZ w Warszawie.
Bydgoska Akademia Sztuki – wykład
01.03.2017, godz. 18.00
ul. Gdańska 20
Wstęp wolny